پال ایدون – بسیاری از کردهای عراق خواهان استقلال هستند و برای حفاظت از خود نیز به ارتش عراق اعتماد ندارند. اما سوال اینجاست که کردستان عراق مستقل چگونه از خود دفاع می‌کند؟ اصلاً کار آسانی نیست. منطقه کردستان بین دول عراق، ترکیه و ایران محصور شده است. هر سهٔ این دولت‌ها با استقلال کردستان مخالفند. قوای نظامی کردستان از یک گروه چند-حزبی از شبه نظامیان با سلاح‌های عموماً سبک تشکیل شده است. برای کرد‌ها، بغداد به منزلهٔ پایتخت یک کشور خارجی است. به همین دلیل دولت منطقه‌ای کردستان از اینکه محموله‌های سلاح برای پیشمرگه‌ها از بغداد می‌گذرد ناراضی است. پر واضح است که دولت عراق سلاح‌های سنگین را برای خود نگاه می‌دارد.
رئیس کردستان عراق «مسعود بارزانی» قصد دارد که خواستهٔ دیرینه خود مبنی رفراندوم استقلال را به جلو بیندازد و موجودیت فدرال در عراق را برای همیشه ترک کند. «بارزانی» و «نوری مالکی» نخست وزیر پیشین عراق رابطه خوبی نداشتند. مالکی در تلاش برای کنترل کردن خواسته‌های جدایی طلبانه «بارزانی» واحدهایی از ارتش عراق را در مرز منطقه کردستان مستقر کرد و بعد دریافت ۳۶ جنگنده‌های جت فالکون اف۱۶ دولت منطقه‌ای کردستان را به اقدامی جدی تهدید کرد. این اتفاق هرگز نیفتاد. «مالکی» نیز دیگر در قدرت نیست. عراق جنگنده‌ها اف۱۶ خود را دریافت کرد و در حال حاضر (با استفاده از چندین خلبان کرد) از آن‌ها در حمله‌های زمینی خود علیه داعش استفاده می‌کند.
بعدتر بسیاری از واحدهای ارتش عراق که در مرز کردستان مستقر بودند با پیشروی داعش در منطقه ناپدید شدند. این امر برای دولت منطقه‌ای کردستان تبدیل به یک فرصت تاریخی شد تا کنترل شهر مورد مناقشه «کرکوک» را به دست بگیرد. این شهر نه تنها نفت خیز و از نظر قومی متنوع است، بلکه اهمیت فراوانی نیز در فرهنگ و ناسیونالیسم کردی دارد. کرد‌ها که قبلاً اکثریت جمعیت این شهر را تشکیل می‌دادند در دوران حکومت صدام حسین با عرب‌ها و ترکمن‌های مقیم جایگزین شدند. کرکوک همانند یک بمب ساعتی است. در صورت اعلام استقلال کرد‌ها، این شهر می‌تواند به بهانه درگیری بین اربیل و بغداد تبدیل شود. حتی ممکن است بین اربیل و شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران نیز، به این بهانه که ترکمن‌ها در کرکوک مجبور می‌شوند تحت حکومت کرد‌ها زندگی کنند، درگیری ایجاد شود. توازن قومیتی کرکوک که بی‌شباهت به لبنان نیست با مهاجرت تعداد زیادی از عرب‌های سایر مناطق عراق نیز کاملاً به هم خورده است.
ترکیه سال هاست که با خودمختاری کرد‌ها مخالفت کرده است. و با اینکه روابط دوستانه‌ای (و همچنین وابستگی تجاری بسیارخوبی) با اربیل دارد چندان پذیرای یک دولت مستقل کرد در مرز‌هایش نیست. به علاوه ترکیه نیز در گذشته ضمن اظهار نگرانی درمورد اقلیت ترکمن ساکن در کرکوک، اعلام کرد که اگر دولت منطقه‌ای کردستان اعلام استقلال کند برای دفاع از ترکمن‌ها دست به عملیات نظامی خواهد زد. اربیل تاکید کرده است که اگر نتیجهٔ رفراندوم منجر به استقلال شود آنگاه دولت جدید همسایگانش را تهدید نخواهد کرد. هم ایران و هم ترکیه دلایل خود را برای مخالفت با استقلال کردستان عراق دارند چرا که می‌ترسند زمانی برسد که جمعیت ناآرام کردهای مقیم این کشور‌ها نیز بخواهند از کردهای عراق تقلید کنند و مستقل شوند.
زمانی که آمریکا و انگلیس در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله کردند، کردهای عراقی از فروپاشی رژیم و ارتش قدیمی خوشحال بودند. آن‌ها به سرعت از فرصت استفاده کردند و تعداد زیادی از تانک‌های تی۵۵ و تی۶۲ ساخت شوروی سابق را که متعلق به ارتش عراق بود تصاحب کردند و تا امروز نیز آن‌ها را نگه داشته‌اند. همچنین وقتی ارتش عراق در تابستان ۲۰۱۴ فرو پاشید، پیشمرگه‌ها تمام تجهیزاتی را که پیدا کردند به غنیمت گرفتند تا از دستیابی داعش به آن‌ها جلوگیری کنند. با این حال اکثر این تانک‌های شوروی سابق بسیار قدیمی و غیر قابل اعتماد هستند و تعداد زیادی از آن‌ها به دلیل نبود قطعات یدکی غیرقابل استفاده‌اند. کردستان عراق نیروی هوایی ندارد و فقط تعداد اندکی موشک ضدتانک و ضدهوایی در اختیار دارد. آن‌ها حتی برای دفاع از خودشان هم به اندازه کافی سلاح ندارند چه برسد به اینکه تهدیدی برای همسایگان باشند.
با اینحال کردهای عراق امروز نسبت به ۱۰ سال قبل در موقعیت مستحکم تری برای اعلام استقلال قرار دارند. چنین اعلامی پیامدهای فوری خواهد داشت. مثلاً اربیل می‌تواند بدون محدودیت قانونی از خارج سلاح بخرد. و همچنین می‌تواند برای ایجاد یک ارتش دائمی سلاح‌های سنگین خریداری کند. در سال ۲۰۱۲ دولت منطقه‌ای کردستان تلاش کرد با دور زدن بغداد مستقیماً سلاح سنگین وارد کند. گفته می‌شود این خرید شامل سلاح‌های ضدتانک و ضدهوایی از یک منبع نامشخص بوده است. اگر حقیقت داشته باشد و با در نظر گرفتن موضع تهاجمی «مالکی»، این خرید با موضع دفاعی اربیل همگون و توجیه پذیر است. معلوم نیست که چنین خرید‌های تسلیحاتی احتمالی، زمانی که اربیل تبدیل به یک پایتخت مستقل شود، باز هم تحت شرایط مشابهی خواهد بود یا نه.
از طرف دیگر مسئله تهاجم بطور مداوم مطرح است. گروه‌های مسلح کرد که با ایران و ترکیه جنگیده‌اند از کوهستان «قندیل» در کردستان عراق برای حمله علیه این دو دولت استفاده کرده‌اند. نیروی هوایی ترکیه دوباره دست به بمباران «حزب کارگران کردستان» (پ ک ک) زده است. ایران نیز با هدف حمله به گروهی مشابه با پ ک ک (که اغلب به عنوان شاخه ایرانی پ ک ک شناخته می‌شود) با عنوان «حزب حیات آزاد کردستان» (پژاک) به این کوهستان نفوذ کرده است. هر دو کشور در تلاشند با اعمال فشار، اربیل را مجبور کنند سیاست محکم تری برای خروج این دو گروه از آن کوه‌ها اتخاذ کند. که البته به خاطر وضعیت ایده آل این کوهستان برای دفاع چریکی بسیار مشکل خواهد بود.
از همان شروع کمپین اخیر ترکیه علیه پ ک ک، کاملاً آشکار بود که «بارزانی» چه نقش حساسی برای ایجاد توازن بین طرفین بر عهده دارد. یعنی درحالیکه از پ ک ک بخواهد که منطقه را ترک کند اما دست به عملیاتی علیه آن‌ها نزدد و از طرف دیگر دولت ترکیه را نیز به خاطر کشتار غیرنظامیان در بمباران هوایی محکوم کند. دولت منطقه‌ای کردستان نیز با پ ک ک درگیر است چرا که حاکمیت آن را در منطقه «شهنگال» به چالش کشیده است. در واقع یک دولت مستقل کرد احتمالاً خواهد توانست از خود دفاع کند. اما مواجهه این دولت با سایر مشکلاتی که در بالا ذکر شد، مقولهٔ کاملاً [دشوار و] متفاوتی است.
* این مقاله در وبسایت Offiziere در ۲۲ اکتبر منتشر شده است.
ترجمه از رضا عرب وی فعال سابق دانشجویی و دبیر انجمن اسلامی دانشگاه مازندران، که در مقطع کارشناسی ارشد ستاره دار و از ادامه تحصیل محروم شد. رضا هم اکنون دانشجوی زبان شناسی اجتماعی دانشگاه ورشو لهستان است.
